عبارت – گروه تاریخ: ۸۷ سال پیش در چنین روزی اصلاح قانون تقسیمات کشوری به تصویب رسید که به موجب این قانون، کشور ایران به ده استان و ۴۹ شهرستان و ۲۹۰ بخش تقسیم شد و هر بخش مرکب از چندین دهستان شد.
در اوایل دوره قاجار ایران به پنج حکمرانی و ۱۲ حاکم‌نشین تقسیم شد، اما در آغاز قرن سیزدهم قسمتی از این تقسیم‌بندی تغییر یافت به طوری که در اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، ایران دارای چهار ایالت و ۲۳ ولایت بود. پس از برقراری مشروطه و تأسیس مجلس شورای ملی، بر طبق قانون اساسی، تغییر سرحد ولایات و ایالات بدون تصویب قانون ممنوع شد. اینگونه بود که مجلس شورای ملی در دی ماه ۱۲۸۶ قانونی با عنوان «قانون ایالات و ولایات» را به تصویب رساند که مطابق آن ایران به چهار ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم می‌شد.
با تأسیس حکومت پهلوی توسط رضاشاه در سال ۱۳۰۴ش. ابعاد مختلف دولت دست‌خوش تحولاتی شدند و سازمان‌دهی جدیدی پیدا کرد. نظام مدیریت تقسیمات کشوری یکی از این ابعاد بود که با توجه به ماهیت حکومت جدید سازمان‌دهی نوینی یافت.
حکومت پهلوی اول طی یک‌روند دوازده‌ساله و پیش از تدوین قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۱۶ش. از طریق وضع نظام‌نامه‌های جدید، تغییر در ساختار وزارت داخله، تغییر نام شهرها، الحاق یا تفکیک شهرها، بخش‌ها و روستاها و تغییر عناصر اجرایی تقسیمات کشوری موفق به سازمان‌دهی نظام مدیریت تقسیمات کشوری و ایجاد تغییرات در آن حوزه با هدف تمرکز امور در پایتخت کشور و حمایت و پشتیبانی از برنامه‌های نوگرایانه حکومت شد.
تا اینکه در آبان ماه ۱۳۱۶ که با دوران سلطنت رضا شاه پهلوی همزمان بود، مجلس قانون جدید تقسیمات کشوری را تصویب کرد و اختیار تغییر در آن را به هیات وزیران سپرد.
بر اساس این مصوبه، ایران به شش استان تقسیم شد. هر استان شامل چند شهرستان بود و هر شهرستان به چند بخش و هر بخش به چند دهستان و هر دهستان به چند قصبه و روستا تقسیم می‌شد.
این شش استان عبارت بودند از: استان شمال غرب، استان غرب، استان شمال، استان جنوب، استان شمال شرق و استان مکران.
با این حال عمر این تقسیم‌بندی شش‌گانه نیز بیش از دو ماه نبود. بدین ترتیب در روز دهم دی‌ماه همان سال یعنی۸۷ سال پیش تقسیمات کشور به ۱۰ استان، ۴۹ شهرستان و ۲۹۰ بخش تغییر یافت.
بر اساس گزارش سامانه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد ملی، این استان‌ها عبارت بودند از:
▪️استان یکم: زنجان، قزوین، ساوه، سلطان‌آباد، رشت، شهسوار
▪️استان دوم: قم، کاشان، تهران، سمنان، ساری، گرگان
▪️استان سوم: تبریز، اردبیل
▪️استان چهارم: خوی، رضائیه، مهاباد، مراغه و بیجار
▪️استان پنجم: ایلام، شاه‌آباد، کرمانشاه، سنندج، ملایر و همدان
▪️استان ششم: خرم‌آباد، اهواز، گلپایگان و خرمشهر
▪️استان هفتم: بهبهان، شیراز، بوشهر، فسا، آباده و لار
▪️استان هشتم: کرمان، بم، بندرعباس، خاش و زابل
▪️استان نهم: سبزوار، بیرجند، تربت حیدریه، مشهد، قوچان، بجنورد و گناباد
▪️و نهایتا استان دهم: اصفهان و یزد
شاید در میان این استان‌ها، استان دوم جالب‌ترین استان باشد، چراکه نهایتا تهران که یکی از شهرستانهای آن به‌شمار می‌آمد پایتخت ایران است.
طبق ماده ۳ مصوب ۱۳۱۶/۸/۶ هر استان تحت اداره یک نفر استاندار قرار داشته که در محدوده مقررات این قانون به فرمانداران حوزه ماموریت خود دستور و تعلیمات می داده و با وزارت داخله (وزارت کشور) رابطه مستقیم داشته و طبق تبصره ۱ همان ماده استانداران دارای مرکز ثابت نبوده و در کلیه امور شهرستان های تابعه بازرسی کرده و مسنول حسن جریان امور آنها بوده اند.این نکته که استاندار مرکز ثابتی نداشته،نکته جالبی است.شاید مقصود قانون گذار آن بوده که استاندار دائما در سطح استان در حرکت باشد و نیز یک شهر خاص تحت عنوان این که مرکز استان است بیش از سایر شهر ها رشد نکند. و به نوعی هم گروه شدن چند ولایت کشور ایران.
در استان دوم شهرستانهای تهران و ساری دارای بیشترین جمعیت و اهمیت بودند و امروز نیز هردو مرکز استان خود هستند.
از استان دوم این شهرستان ها و بخش‌های زیر جدا و مستقل شده‌اند:
✔️استان بیستم (سمنان): تأسیس ۱۳۵۵ خورشیدی
✔️استان بیست و سوم (تهران): تأسیس ۱۳۵۷ خورشیدی
✔️استان بیست و پنجم (قم): تأسیس ۱۳۷۵ خورشیدی
✔️استان بیست و هفتم (گلستان): تأسیس ۱۳۷۶ خورشیدی
✔️استان سی و یک ام (البرز): تأسیس ۱۳۸۹ خورشیدی
✔️شهرستان کاشان
البته تهران در سال ۱۳۲۶ از استان دوم جدا شد و ساری بعنوان مرکز استان دوم تعیین گردید و نام این استان نیز به مازندران تغییر یافت.
▪️ضمیمه گردیدن شهسوار
در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ خورشیدی، شهرستان شهسوار از استان مازندران جدا شد و به استان یکم پیوست. طبق مصوبه شماره ۶۵۷۸ هیئت وزیران در سال ۱۳۲۳ شهرستان شهسوار از استان یکم منتزع و به استان دوم ضمیمه گردید.
